Het MER bestudeert voornamelijk de gevolgen op vlak van geluid binnen de RPA-perimeter, maar niet daarbuiten. Hoogbouw heeft nochtans noemenswaardige gevolgen op vlak van geluidsweerkaatsing en -verspreiding, en zeker van spoorweglawaai, voor de naburige woonwijken.

Vooral de brede hoogbouw langs de spoorwegen in het bouwblok Frankrijk-Veeartsen riskeert het lawaai van het spoorverkeer te weerkaatsen en verspreiden in de richting van de woningen aan de andere kant van de spoorweg, in Sint-Gillis (Fonsnylaan, Denemarken-, Coenraet-, de Mérodestraat…).

In omgekeerde richting zal ook de lange hoge balk in het bouwblok Postsorteercentrum-Fonsny (NMBS-zetel) het lawaai van het spoorverkeer versterken naar Anderlecht toe, en naar de woontorens die voorzien zijn in het woonblok Horta-Bara, evenals Frankrijk-Bara. We kunnen ons moeilijk inbeelden dat het algemene voorschrift AV.09 op vlak van woningen overal gerespecteerd zal worden.

Het RPA Zuid verandert aanzienlijk de huidige stedelijke inrichting en bouwprofielen met veel afbraak en heropbouw, en energieverspilling tot gevolg (afval, zwaar vrachtverkeer…). Tal van gebouwen (295.000 m²), waarvan sommige nog geen 20 jaar oud zijn, moeten plaats ruimen voor dichte nieuwbouw (524.000 m²). Veel verspilling dus, in complete contradictie met elke ambitie om de ecologische voetafdruk en klimaatimpact te verminderen (zie o.a. het Plan Lucht-Klimaat-Energie).

Het MER heeft geen koolstofbalans opgemaakt i.v.m. afbraak en heropbouw. Het moet dus herwerkt worden met een becijferde inschatting van de koolstofvoetafdruk van het weerhouden scenario in vergelijking met een ‘0-scenario’ om het RPA Zuid met alle nodige gegevens te kunnen beoordelen. Laten we niet vergeten dat de Europese wetgeving (Richtlijn 2011/92/EU) – zelfs zonder omzetting in de Belgische en Brusselse wetgeving – oplegt dat alle effecten van grote vastgoedprojecten bestudeerd moeten worden, ook op vlak van klimaat. De analyse is dus onderworpen aan een wettelijke verplichting.

Het RPA Zuid voorziet 2.000 nieuwe woningen maar verwijst nergens specifiek naar sociale woningen. Dat gaat in tegen de sociologische realiteit van de omliggende wijken. Bovendien is er allang een enorme vraag naar sociale woningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (wachtlijst van 49.000 gezinnen) waar men nog steeds niet aan tegemoet komt. De sociaal-structurele evolutie van de bevolkingsgroei toont ook duidelijk dat er net daarin geïnvesteerd moet worden. De bouw van nieuwe woningen binnen de perimeter van het RPA betreft voornamelijk privéwoningen en wordt niet omkaderd; er wordt dus geen nieuwe sociale huisvesting voorzien. Er is ook geen enkele garantie dat toekomstige stedenbouwkundige lasten aangewend zullen worden voor de bouw van dergelijke infrastructuur. Dit is verontrustend want het besluit betreffende de stedenbouwkundig lasten geeft een lastenvrijstelling wanneer het gaat om een reconversie van kantoren naar woningen. En dat is het geval van de meeste nieuwe woningen in het RPA. Er is dus duidelijk een mismatch tussen de Brusselse woningnood en de voorschriften over woningen in het RPA Zuid.

We hebben geconstateerd dat het RPA Heyvaert wel een bepaling over sociale woningen bevat: in projecten van meer dan 2.000 m² moet 25% besteed worden aan sociale woningen. Deze bepaling werd goedgekeurd door de Raad van State. Wettelijk gezien kan ook het RPA Zuid een dergelijke bepaling opnemen.

Het park langs de Zenne beslaat een minuscule oppervlakte, 2,4 ha – ter vergelijking, het Hallepoortpark is 3,1 ha groot. Het is ook weinig toegankelijk (ingang via het kruispunt Veeartsenstraat/Tweestationsstraat) en langgerekt. Het gebruik ervan is dus zeer beperkt: er kan enkel gewandeld worden, meer niet. Het park loopt langs een bovengronds stuk van de Zenne en de spoorweg wat beperkende veiligheidsmaatregelen met zich meebrengt (geen speeltuinen, nachtelijke sluiting of bij slecht weer…). Het valt trouwens sterk te betwijfelen of het park op lange termijn wel echt een publieke functie kan vervullen.

De overige groene inrichting is beperkt tot de aanplanting van bomen en de vergroening van de resterende ruimtes tussen de bouwblokken Tweestations of Frankrijk-Bara. Sommige openbare ruimtes zoals het Hortaplein bieden inderdaad weinig mogelijkheden omwille van de ondergrond. Daar is een beplanting met diepe wortels in volle grond onmogelijk. Maar dat is niet het geval voor verschillende bouwblokken (in het bijzonder Kuifje, Rusland-Mérode, Frankrijk-Bara en Tweestations) die wel potentieel hebben voor betere en meer toegankelijke groene ruimtes. Bij afbraak van alle huidige gebouwen zouden er zelfs grote parken aangelegd kunnen worden.

Braakliggende gronden (bouwblok Kuifje) en verouderde kantoorgebouwen (Frankrijk-Bara, Tweestations, en zelfs Rusland-Mérode) zouden perfect plaats kunnen ruimen voor nieuwe parken. Er is trouwens in heel deze zone, die van de dichtstbevolkte van Brussel is, een groot gebrek aan groene ruimte.

Het RPA Zuid ligt op het diepste punt van de Zenne-vallei, een zone met overstromingsgevaar (zie Overstromingsrisicokaart van Leemilieu Brussel). 95% van de perimeter van het RPA Zuid is echter verhard waardoor er een reëel overstromingsgevaar is. Het RPA Zuid treft niet echt maatregelen voor ontharding (nog altijd 90% verhard in het ‘beste’ scenario). Massieve hoogbouw vereist ook diepe funderingen en mogelijks ondergrondse parkings. Dergelijke ondergrondse structuren brengen de natuurlijke grondwaterstroom of waterabsorptie in gevaar en verhogen dus mee het overstromingsgevaar (laag Sint-Gillis en Kuregem).

In het inplantings- en bouwhoogteplan van het regelgevend luik worden slechts twee historische gebouwen beschouwd als ‘in stand te houden bouwwerk’: het vroegere pakhuis in de Tweestationsstraat 6 en de nummers 47 tot 40 aan de Fonsnylaan (bouwblok Postsorteercentrum-Fonsny) – tegelijk is het niet duidelijk of de richtlijn het geheel van die gebouwen aan de Fonsnylaan betreft, wat eigenlijk wel zou moeten. De richtlijn ‘in stand te houden bouwwerk’ wordt ook niet verder gespecifieerd en kan leiden tot een zeer strikte interpretatie. Wat betekent precies ‘in stand houden’? Het volledige gebouw? Enkel de gevel? Moet de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (KCML) hierin tussenkomen? De richtlijn moet dus beter opgesteld worden, en indien het niet om volledig behoud gaat, moet voor elke aanvraag tot wijziging tenminste het advies van de KCML vereist worden.

De richtlijnen over bouwhoogte en inplanting behoedt deze ‘in stand te houden bouwwerken’ wel niet voor schade. Het vroegere Postsorteercentrum en de NMBS-gebouwen aan de Fonsnylaan 47-48-49 zouden verhoogd kunnen worden (tot 90 m), en dit ter hoogte van de rooilijn. Zoiets verminkt de perceptie van het geheel door een sterk gevoel van verplettering van de historische gebouwen. De materialen (gele baksteen, blauwe steen…) zorgen voor een historisch en esthetisch coherent uitzicht. Het architecturale spel van variërende hoogtes zal door de nieuwe hoogtebouw tenietgedaan worden.

In het pakhuis aan de Tweestationsstraat zou een publieke doorgang gemaakt worden naar de oevers van de Zenne. Hoe dat zal gebeuren blijft zeer vaag. Het staat aangeduid als een ‘in stand te houden bouwwerk’ maar dan wel in de richtlijn ‘open ruimte’. En de richtlijn over de betreffende zone (11F) stelt dat slechts de ‘structuur’ bewaard moeten blijven. De nieuwe doorgang kan leiden tot aanzienlijke wijzigingen ten nadele van de erfgoedwaarde van het pakhuis.

In het RPA Zuid worden verbindingen voor voetgangers en fietsers veelal aangelegd op privéterrein. Dat is het geval voor de bouwblokken Tweestations, Frankrijk-Bara, Horta-Bara en Kuifje, en ook voor de Overdekte Straat vanuit het Zuidstation. Het Zuidstation zou zo ‘doorgankelijker’ worden (strategisch luik, p.36).

Eerdere ervaring met de praktijken van de eigenaars leert ons spijtig genoeg dat men er niet altijd op kan vertrouwen dat dergelijke doorgangen blijvend zijn. Denk maar aan de laatste renovatie van het Zuidstation in de jaren 1990. Het station had verschillende ingangen en vitrines die uitgaven op de Overdekte Straat. Een paar jaar laten schiet er nog één enkele ingang over en werden alle vitrines dichtgemaakt. Het bouwblok Horta-Bara werd voorzien van een publieke doorgang in het verlengde van de Rossinistraat. Kort na de bouw werd de doorgang al afgesloten.

Dit pijnpunt is niet eigen aan de buurt van het Zuidstation. In Molenbeek bijvoorbeeld was een doorgang voorzien tussen de Le Lorrainstraat en de Havenlaan, dwars door een bouwblok met kantoren. Deze doorgang is bijna systematisch dicht.

Of het nu om veiligheidsredenen gaat, onderhoud, vermeende of verwachte overlast, de privébeheerders van dergelijke doorgangen opteren uiteindelijk meestal voor een (nagenoeg) definitieve sluiting.

1.14 Waar is het Zuidstation in het regelgevend luik?

Het Zuidstation bevindt zich – geografisch, symbolisch en functioneel – middenin het RPA en beslaat een grote oppervlakte. Nergens wordt dit bouwblok voorzien van specifieke richtlijnen, tenzij een ‘activeringslint gelijkvloers’ (regelgevend luik, p.19). Men kan aannemen dat het Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP) hiervoor niet gewijzigd hoeft te worden. Maar het is wel verontrustend dat er geen richtlijn is voor de bouwprofielen, vooral voor de kantoorruimtes aan het Hortaplein (bouwblok Station-Horta). Hoogbouw vlak bij deze zone (bouwblok Frankrijk-Veeartsen) kan dan puur op basis van de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening (GSV) leiden tot nog hogere gebouwen in de toekomst, met een nog sterker gevoel van verplettering op het Hortaplein. De huidige bouwprofielen moeten nu vastgelegd worden en verdere ophoging uitgesloten. Ook moet nieuwbouw boven de perrons en/of spoorwegen in hoogte beperkt of verboden worden.

Er is ook geen bijzondere richtlijn voor het voetgangersverkeer en de doorgangen door het station. Daardoor kan de beheerder, in de nabije of verre toekomst, beslissen toegangen af te sluiten en zo de doorgang te verhinderen (bijvoorbeeld om te besparen op bewakingskosten) (zie 1.13). Het ‘activeringslint gelijkvloers’ biedt daarvoor geen voldoende garantie (geen verplichtende richtlijn om openingen te voorzien of te behouden).

1.15 Gebrek aan schoolvoorzieningen

Het RPA zorgt voor 2.000 bijkomende woningen maar voorziet geen enkele bijkomende school. De Zuidwijk (en haar naburige wijken Biestebroek en Kuregem) is nochtans dun bezaaid op dat vlak.

In 2016 becijferde het BISA dat het kleuteronderwijs aan 80% van de behoeften voorziet, en het lager onderwijs voor 73%. Dat betekent een tekort van 908 plaatsen in het kleuteronderwijs en van 2.129 plaatsen in het lager onderwijs. Het RPA komt dus niet tegemoet aan de nood aan extra schoolvoorzieningen. En op amper 1km, aan het Biestebroekdok, zullen er ook nog eens 4.000 gezinnen bijkomen…

2. Afzonderlijke analyse van de meest problematische bouwblokken

In dit deel maken we een diepgaandere analyse van de bouwblokken die het meest problematisch zijn door de bepalingen in het RPA Zuid. Ingeval het RPA Zuid grondig herzien wordt of er andere planningsinstrumenten uitgewerkt worden voor deze blokken, geven we op het einde van elk punt pertinente aanwijzingen voor de evolutie van elk bouwblok in functie van de opgeworpen problemen.

De naam van de bouwblokken zijn diegene die in het RPA Zuid worden gebruikt.

2.1 Tweestations

Tweestations is een sterk ingesloten bouwblok dat enkel bereikbaar is via de Veeartsen- en de Tweestationsstraat, die beiden sterk verstopt zijn. Samen met de Veeartsentunnel vormen ze en enorm obstakel voor voetgangers die vanaf het Zuidstation de omliggende wijken willen bereiken. Het blok ligt ook ver van de openbare mobiliteitsas in de Overdekte Straat. Daardoor betekent elke uitbreiding van het bouwblok meer verkeer, wat dus problematisch is voor de reeds gesatureerde Veeartsen- en de Tweestationsstraat. Niet alleen voor de gebruikers zelf van dit bouwblok, maar ook voor de omliggende wijken zal er nog meer verkeersoverlast zijn (zie 1.6).

Het RPA plant verschillende hoge gebouwen in dat bouwblok, dat gelegen is op het laagste punt van de vallei. Dat heeft een negatieve impact op het stedelijk landschap (zie 1.5), met name in Vorst, vanuit de straten die aflopen naar de Koningslaan (Berthelot-, Fierlant-, Halvemaanstraat…) of vanuit het park van Vorst en het Dudenpark. Hetzelfde geldt voor de Dethy- en de Bosniëstraat in Sint-Gillis. De visuele impact voor de bewoners rondom (Van Volxemlaan…) of nog in de geklasseerde site van de vroegere Veeartsenschool is niet te onderschatten. Ook vanuit het Philips-gebouw in de Tweestationsstraat 80 zal het uitzicht verknoeid zijn.

Het vroegere MBLE-gebouw (Tweestationsstraat 82) werd, ondanks zijn erfgoedwaarde, niet beschouwd als ‘in stand te houden bouwwerk’ in het inplantingsplan van het regelgevend luik. Het pakhuis aan de Tweestationstraat 6 is wel ‘in stand te houden’ maar is gelegen in een ‘open ruimte’, aan de ingang van het park langs de Zenne. In beide gevallen wordt dit erfgoed in gevaar gebracht (zie 1.12).

Het bouwblok zorgt ook niet voor een duurzame en vlotte toegang tot het park langs de Zenne (zie 1.13). Noch de oppervlakte, noch de configuratie van het park lijken echt bruikbaar (zie 1.10). En dan is er ook nog het risico op overstromingen in de buurt van de Zenne (zie 1.11).

Omwille van al deze redenen zijn we van mening dat de dichtheid van dit bouwblok beperkt moet blijven. Het blok moet voorrang geven aan de historische aanwezigheid van ondernemingen, eerder dan aan woningen. De nabijgelegen spoorwegen zijn verre van ideaal voor de ontwikkeling van enige woonfunctie, die trouwens ook zou conflicteren met de ondernemingsactiviteiten in het bouwblok. Bovendien zou de grond onthard moeten worden (parkings) om het park te vergroten en het overstromingsgebied langs de Zenne uit te breiden.

Het Philips-gebouw (Tweestationsstraat 80) zou ook drastisch verlaagd moet worden omwille van zijn nefaste visuele impact. Nieuwbouw moet, in dezelfde geestvan beperkte hoogte zijn, afgestemd op de bestaande bebouwing aan de overkant van de Tweestationsstraat (gelijkvloers + 3 verdiepingen max.). Tegelijk moet er specifiek op toegezien worden dat het vroegere MBLE-gebouw bewaard blijft (zonder ophoging) omwille van zijn erfgoedwaarde.

2.2 Frankrijk-Veeartsen

Dit bouwblok wordt radicaal onder handen genomen: alles wordt volledig afgebroken en er worden hoge blokken gezet met een hoofdzakelijk administratieve invulling.

Gebouwen met erfgoedwaarde in de Frankrijkstraat 42 tot 50 – een woongeheel uit de jaren 1960 – worden integraal gesloopt (zie 1.12). Ook het huidige NMBS-gebouw aan de Veeartsenstraat wordt afgebroken terwijl het amper 30 jaar oud is. Dit is absoluut onverantwoord: het is een enorme verspilling aan middelen en volledig in strijd met broeikaseffectvermindering (zie 1.8).

Maar het is vooral op vlak van uitzicht en stedelijk landschap dat deze nieuwbouw een ontzaglijke impact zal hebben (zie 1.5). Bij zonsopgang en -ondergang wordt het zicht beperkt vanuit tal van woningen in de Zuidwijk. En dit zowel in Sint-Gillis (de Mérode-, Féron-, Denemarken-, Coenraets-, Claes-, Théordore Verhaegenstraat, Fonsnylaan, Vorstsesteenweg…), als in Kuregem (Barastraat, Herzieningslaan, Mudrahoek…). De gebouwen zullen ook het uitzicht verhinderen vanuit tal van straten in Sint-Gillis (Koningslaan, perspectief Waterloosesteenweg-Théodore Verhaegenstraat, Denemarken-, Coenraets-, Claesstraat…), in Anderlecht (Tweestationsstraat) of in Vorst (Halvemaan- en Canadastraat, Koningslaan). Het vergezicht van de ene naar de andere kant van de Zennevallei wordt zo grotendeels versperd (zie 1.5).

De gebouwen langs de spoorwegen zijn zodanig groot dat de voorziene woningen in de schaduw komen te staan en onleefbaar zullen zijn, dit zowel in het betreffende bouwblok als in de Frankrijkstraat of in het naburige Frankrijk-Bara-blok. En dit is in tegenspraak met het algemene voorschrift AV.09 van het RPA (Woningen).

De localisatie langs de spoorwegen en de grootte van deze gebouwen zullen er ook voor zorgen dat het treinlawaai weerkaatst en verspreid wordt naar de straten aan de Sint-Gillis-kant van het station (Fonsnylaan en de Mérodestraat, en dwarsliggende straten) (zie 1.7).

Op architecturaal vlak wordt er een volume voorzien dat half balk, half toren is, volledig in strijd met de architecturale intenties elders in het RPA, in het bijzonder met de horizontaliteit van het bouwblok Postsorteercentrum-Fonsny, maar ook de verticaliteit van het bouwblok Horta-Bara. Eindresultaat: een zeer chaotisch stedelijk landschap (zie 1.4).

Tot slot merken we ook op dat dit bouwblok een zeer slechte aansluiting heeft op het openbaar vervoer, gezien de relatief lange afstand voor voetgangers tot de Overdekte Straat. Voor de gebruikers van dat bouwblok zal de auto dus veel aantrekkelijker zijn. In combinatie met de dichtheid van de bebouwing en de dusdanige toename aan gebruikers zal ook de reeds gesatureerde verkeerssituatie in de wijk enkel maar verergeren (zie 1.6).

Globaal gezien zijn de bepalingen voor ‘Frankrijk-Veeartsen’ van de meest problematische in het RPA Zuid. De impact op de omgeving is uitermate nefast. Ze moeten dus volledig herzien worden. In de eerste plaats moet de hoogte beperkt worden tot gelijkvloers + 5 op plekken waar reeds gebouwen van dergelijke afmetingen bestaan – d.w.z. het gebouw in de Frankrijkstraat 56, tegenover de Veeartsenstraat (en afbraak vermijden) – et tot gelijkvloers + 4 voor de rest van het bouwblok. Enkel op die manier kan de dichtheid redelijk blijven en bovenvermelde overlast vermeden worden (op vlak van akoestiek, visueel…). Ook de gebouwen in de Frankrijkstraat 42 tot 50 moeten behouden blijven omwille van hun erfgoedwaarde en de functionele mix.

2.3 Horta-Bara

Het bouwblok Horta-Bara is een flagrante stedenbouwkundige mislukking. Het is monofunctioneel (kantoren), te massief en het verplettert de buurt aan de Barastraat en Kuregem. Vanaf het Raadsplein en de Rossinistraat het zicht in de richting van het Zuidstation volledig versperd. De erfdienstbaarheid in het verlengde van de Rossinistraat wordt niet gerespecteerd waardoor het een waar obstakel is voor voetgangers en fietsers die zich vanuit die richting naar het Zuidstation willen begeven.

Het RPA Zuid wil deze gebreken wegwerken maar de voorgestelde oplossing om deze mislukking aan te pakken gaat van de regen naar de drop. Het wil het blok weer opsplitsen om opnieuw een doorgang te creëren tussen de Rossinistraat en het Zuidstation. De nieuwbouw zou dan bestaan uit woningen. Maar daarvoor wordt alles afgebroken om vier torens neer te planten die visueel nog meer verpletterend zijn voor de buurt (Bara-, Brogniez-, Rossini-, Eloy-, August Gevaertstraat…) (zie 1.5), wat getuigt van een compleet misprijzen voor de buurtbewoners. Daarbij komt dat dergelijke torens conflicteren met het architecturale opzet van de nieuwe NMBS-zetel op het bouwblok Postsorteercentrum-Fonsny (zie 1.4).

De herinrichting voorzien in het RPA betekent dat het huidige gebouw volledig afgebroken wordt terwijl van heel recente datum is (2004). De afbraak-heropbouw betekent dus een desastreuze koolstofbalans die volledig indruist tegen elk beleid tegen broeikasgassen (zie 1.8).

Het RPA Zuid voorziet woningen in het bouwblok, wat op zich positief is, maar dan wel onder de vorm van woontorens, wat minder positief is. Dergelijke configuratie beperkt de inrichting van buitenruimtes wat niet tegemoetkomt aan de huidige verzuchtingen van de Brussels inwoners. Dat heeft de coronapandemie maar al te goed aangetoond (zie 1.3). Woontorens genereren ook een grote meerkost, niet alleen voor de bouw maar ook voor het onderhoud, wat onmogelijk tegemoet kan komen aan de nood aan betaalbare en sociale woningen voor de Brusselse bevolking (zie 1.9).

Bovendien zouden deze appartementen fel te lijden hebben onder het lawaai van het spoorverkeer dat geamplificeerd wordt door de nieuwe NMBS-zetel (cf. supra en 1.4). We kunnen ons moeilijk inbeelden dat deze woningen vanaf een bepaalde hoogte nog kunnen beantwoorden aan de algemene aanbeveling AV.09 inzake woonkwaliteit (blootstelling aan geluidsoverlast, zie 1.7).

Om de stedenbouwkundige gebreken van dit bouwblok op te lossen moet men net ‘ontdichten’ om een betere doorgang te creëren tussen het Zuidstation en Kuregem en de buurt niet weerom door nieuwbouw verpletterd wordt. Daarom lijkt het ons aangewezen het centrale gedeelte van het gebouw, in het verlengde van de Rossinistraat, weg te nemen en de twee laterale delen te behouden. Die zouden ook verlaagd moeten worden aan de kant van de Barastraat tot het niveau gelijkvloers + 4 zodat ze beter aansluiten op de buurt. Er moet ook bestudeerd worden hoe een deel van de gebouwen omgevormd kan worden tot woningen. Waarschijnlijk moeten ze minder diep gemaakt worden (dus een gedeeltelijke afbraak) zodat er een grotere lichtinval is en de kalme binnenterreinen geoptimaliseerd worden.

2.4 Kuifje

Een nieuwe toren van 150 m op zo’n kleine oppervlakte kan alleen maar schadelijke gevolgen hebben: op vlak van schaduwval, uitzicht, gevoel van verplettering in de openbare ruimte en voor de woningen in de buurt, hoge concentratie aan gebruiksdoeleinden met verkeersoverlast tot gevolg… evenals op vlak van zichtbaarheid van en uitzicht op het ‘Kuifje & Bobby-paneel’ aan het Baraplein. Op stedenbouwkundig vlak heeft het gebouw trouwens geen enkele meerwaarde: het is slechts een kopie van de Zuidertoren – in acht genomen dat de Zuidertoren een belangrijk stadsbaken zou zijn bij de ingang van het Zuidstation .

De hoge concentratie aan kantoren stemt niet overeen met de nood aan kantoorruimtes, die trouwens sterk afgenomen is sinds de coronapandemie en het structurele telewerk sindsdien (zie 1.3).

Het ontwerp voor de publieke doorgang door het bouwblok is opvallend slecht: de nieuwbouw is verpletterend, zorgt voor schaduw en zal hoogstwaarschijnlijk hinderlijk zijn voor de woningen die voorzien zijn in de nabije omgeving. De doorgang zal wellicht slechts beperkt gebruikt mogen worden (sluiting ’s nachts), of zelfs definitief dichtgaan (zie 1.13).

Alles in beschouwing genomen is deze lege ruimte ideaal om er een nieuw park aan te leggen. Het bouwblok zou dichtgemaakt moeten worden met een nieuw appartementsgebouw op de hoek dat zorgt voor een nieuwe bouwlijn tussen de Barastraat, ter hoogte van nr. 15, en de Paul-Henri Spaaklaan, en dit tot op eenzelfde hoogte als de gebouwen rondom. De aanleg van een park op het andere deel zou een grote verbetering zijn op vlak van publieke ruimte voor zowel de bewoners als de gebruikers van het Zuidstation: een rustgevende plek die direct aansluit op het Hortaplein (dat in hoge mate verhard is en waar horeca de overhand heeft), tegenover de uitgang van het station en nabij de bushaltes van De Lijn op de Paul-Henri Spaaklaan. Het park zou de buurt ook beter connecteren met het station, en een oplossing zijn voor het gebrek aan ontharde oppervlaktes in de perimeter.

Indien er geen park komt, moet het bouwblok vervolledigd worden met nieuwe gebouwen (bij voorkeur betaalbare woningen) die eenzelfde hoogte bereiken als die van de Paul-Henri Spaaklaan en tot op een hoogte van gelijkvloers + 4 aan de Barastraat voor een harmonieuze aansluiting op de buurt.

2.5 Jamar

Het nieuwe en veel te hoge gebouw bovenop de tunnelingang van de tram heeft een uiterst negatieve impact op de even nummers van de Jamarlaan (huizenblok Jamar-Argonne). Het verspert de natuurlijke lichtinval en het open uitzicht op de laan. Het huizenblok Jamar-Argonne heeft al te lijden onder de schaduw van de Zuidertoren en de binnenkant van het huizenblok is klein en van slechte kwaliteit. De woonbaarheid van het blok moet dus zoveel mogelijk gevrijwaard worden. Ook moeten er nieuwe bomen geplant worden op het voetpad tussen de straat en de tunnelingang, zodat de plek terug aangenamer wordt – de bomen die er stonden werden ongeveer een jaar geleden gekapt.

Bovendien stelt het MER-NTS: ‘Zo lijkt ook de inplanting van woonoppervlaktes binnen het nieuwe huizenblok Jamar niet zinvol gezien de beperkingen wat lawaai, trillingen en de onmogelijkheid om er een private ondergrondse parking te voorzien betreft.’ (p.84).

Het valt ook op dat de nieuwe voorzieningen voor het bouwblok Jamar tegenover de Stalingradlaan, absoluut niet beantwoorden aan een project of nood van de buurtbewoners. Het is duidelijk dat de recente oproep tot het indienen van blijken van belangstelling van Citydev zich eerder inschrijft in een culturele logica: het gebouw moeten dienen als grootstedelijke vitrine.

Indien er daar toch absoluut een nieuw gebouw moet komen dan moet het veel lager zijn zodat het de even nummers van de Jamarlaan niet belemmert, en ook verderaf staan zodat er een aangename open ruimte met bomen kan komen. Gezien het om publieke grond gaat, zouden er daar dan sociale woningen moeten komen. De voorzieningen mogen ook bescheidener en moeten in de eerste plaats beantwoorden aan verzuchtingen van het meerendeel van de buurtbewoners.

2.6 Postsorteercentrum-Fonsny

In dit bouwblok wordt de nieuwe NMBS-zetel voorzien, met een constructie bovenop de historische gebouwen aan de Fonsnylaan. De historische gebouwen van het Postsorteercentrum en de NMBS vormen een mooi en verzorgd architecturaal geheel met efgroedwaarde dat zeker bewaard en gerenoveerd moet worden. Het is wel zo dat ze vandaag al een visuele barrière vormen en met hun 30 m hoogte al een imposante aanwezigheid vormen in de directe omgeving. Deze gebouwen nog met 60 m verhogen, zoals de NMBS het wenst – wat meer dan bekrachtigd wordt in het RPA Zuid (90 m) – zal een verpletterend effect hebben en nog meer het uitzicht versperren. De ophoging zal van ver zichtbaar zijn en het uitzicht belemmeren vanuit de omliggende straten (Holland-, Zwedenstraat…). Ook vanuit woningen op hoger gelegen verdiepen zal het sterk in het zicht staan (Féron-, de Mérodestraat…) (zie 1.5).

Op de axonometrie van het RPA en de foto’s van de NMBS zien we dat de uitbreiding iets achter de rooilijn staat. Maar het inplantingsplan en de afmetingen van het regelgevend luik voorzien een hoogte tot 90 m aan de Fonsnylaan. Dergelijke hoogtes hebben een desastreuze visuele impact. Het project van de NBMS tot 60 m hoog valt al zeer te bekritiseren. Dat het RPA dan nog een hoogte van 90 m toestaat, is volstrekt onbegrijpelijk en onaanvaardbaar.

Het bouwblok is dan wel dicht bij belangrijke aansluitingen met het openbaar vervoer (station, metro, tram…), een dergelijke concentratie aan gebruiksdoeleinden gaat zorgen voor meer verkeer. Het gaat om een aantal werknemers·neemsters, maar vooral om dienstvoertuigen (leveringen, onderhoud, vuilophaling…) die de reeds verzadigde Fonsnlylaan nog meer zullen belasten. Laten we niet vergeten dat ¾ van de gebouwen nu leegstaan en dat er al veel verkeersoverlast is. Zonder ophoging zal de heringebruikname van de bestaande oppervlaktes al voor genoeg verkeer zorgen. Gezien de capaciteit van het omliggende wegennetwerk (zie 1.6) en de bestaande stedelijke dichtheid is het onredelijk het bouwblok nog meer te verdichten.

Laten we opmerken dat een extra constructie bovenop de bestaande gebouwen een nefaste akoestische invloed kunnen hebben op de gebouwen aan de andere kant van de spoorwegen (zie 1.7).

Het gaat ook om een gigantische glazen muur (250 m x 90 m voor een oppervlakte van 86.500 m² volgens het regelgevend luik) die een groot risico inhoudt voor de fauna, voornamelijk vogels, die er in grote getalen tegenaan zullen vliegen.

2.7 Rusland-Mérode

Het Atrium-gebouw dat het volledige bouwblok Rusland-Mérode beslaat, is van recente datum maar daarom niet minder een vergissing uit het verleden. Het is te hoog en naar binnen gekeerd. In de Ruslandstraat zijn er enkel onesthetische parkinguitgangen en loskades die ook nog zorgen voor verkeersoverlast in een dichtbevolkte buurt.

We zijn allesbehalve voorstander van het slopen van recente gebouwen, maar dit bouwblok lijkt ons eigenlijk een interessante plek voor een park. De wijk heeft een groot gebrek aan openbare en groene ruimtes (zie diagnose van het DWC Zuid), wat hierdoor gedeeltelijk opgelost kan worden.

Indien er geen park komt, kan een deel van het gebouw omgevormd worden tot woningen, op voorwaarde dat er verdiepingen afgehaald worden tot het niveau gelijkvloers + 3 zoals het geval is voor de onpare nummers in de Ruslandstraat. Ook mag de in- en uitgang van de parking enkel behouden worden aan de kant van de Hallepoortlaan.

Besluit

Omwille van voorgaande redenen vragen we dat het RPA Zuid opgegeven wordt.

We steunen de uitvoering van het SVC 7 dat erop toeziet dat de bestaande publieke ruimte verbeterd wordt. We vragen ook dat het GBP gedeeltelijk herzien wordt of dat er een Bijzonder bestemmingsplan (BBP) komt zodat de spoorwegzone van de ‘vierhoeken’ meer bestemmingsmogelijkheden krijgen. In geval van herziening van het GBP of een nieuw BBP, wensen we dat er genoeg groene ruimte wordt gecreëerd om – tenminste gedeeltelijk – hun schaarsheid in de buurt te verminderen.

Door de dwingende configuratie (scheiding tussen oost en west, beperkte breedte) van het wegennetwerk rondom het Zuidstation en het drukke autoverkeer, en door de absolute noodzaak tot behoud van de (uit)zichten en het stedelijk landschap in de vallei, zijn we tegen elk plan dat nog meer verdichting en hogere gebouwen toelaat. We pleiten eerder voor het verminderen van de huidige hoogtes in bepaalde bouwblokken: Tweestations, Horta-Bara en Rusland-Mérode. Gezien er in dit stadsgedeelte een gebrek is aan groene openbare ruimte willen we dat er parken aangelegd worden op volledige of delen van bepaalde bouwblokken. We wensen ook dat 25% van de nieuwe woningen in de wijk sociale woningen zijn zodat ook hier de tekortkomingen verholpen worden (4% aan sociale woningen). Uiteraard moeten er ook schoolvoorzieningen komen in proportie met het aantal nieuwe woningen.

In alle geval, indien men voor de Zuidwijk verder wil gaan met een RPA, dan moet het zeer grondig herzien worden, rekening houdend met bovenvermelde opmerkingen, en moet er een nieuw Milieueffectenrapport gemaakt worden op basis van geactualiseerde gegevens en een navenante contextanalyse, en dit over een ruimere perimeter.